ايمني در آزمايشگاه - شيمي دبيرستان

<!-- /* Font Definitions */ @font-face {font-family:Tahoma; panose-1:2 11 6 4 3 5 4 4 2 4; mso-font-charset:0; mso-generic-font-family:swiss; mso-font-pitch:variable; mso-font-signature:1627421319 -2147483648 8 0 66047 0;} /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal {mso-style-parent:""; margin:0cm; margin-bottom:.0001pt; text-align:right; mso-pagination:widow-orphan; direction:rtl; unicode-bidi:embed; font-size:12.0pt; font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-font-family:"Times New Roman";} a:link, span.MsoHyperlink {color:blue; text-decoration:underline; text-underline:single;} a:visited, span.MsoHyperlinkFollowed {color:purple; text-decoration:underline; text-underline:single;} @page Section1 {size:595.3pt 841.9pt; margin:72.0pt 90.0pt 72.0pt 90.0pt; mso-header-margin:35.4pt; mso-footer-margin:35.4pt; mso-paper-source:0; mso-gutter-direction:rtl;} div.Section1 {page:Section1;} -->

(B) گازي كه در دما و فشار محيط، غلظت بالاتر از 12 درصد حجمي آن با هوا توليد مخلوط قابل اشتعال مي كند.
• مايعات قابل اشتعال به مايعاتي اطلاق مي شود كه دماي احتراق آنها پائين تر ازF ?100 (?C 37.8) باشد.
• جامدات قابل اشتعال موادي هستند به غير از عوامل قابل انفجار و تركيدن كه در اثر اصطكاك، جذب رطوبت و تغيير خودبخودي ماهيت شيميايي، به شدت آتش مي گيرند و مسبب ايجاد مخاطرات جدي مي شوند.
 استفاده از اطلاعات موجود در MSDS (برگه اطلاعات ايمني مواد شيميايي) يك ماده شيميايي بهترين مرجع براي تعيين قابل اشتعال بودن آن است. علاوه بر اين، بر روي برچسب مواد قابل اشتعال اين مطلب قيد شده است.

نكاتي كه هنگام كار كردن با مواد قابل اشتعال بايد رعايت شود :

الف : مواد قابل احتراق را از مكانهاي ذيل خارج كنيد :
- محيطي كه از شعله مستقيم و سطوح بسيار داغ (Hot Plate) استفاده مي شود.
- محيطي كه دستگاههاي مكانيكي و الكتريكي نامطمئن در حال كار كردن است. (بدليل احتمال جرقه زدن(
ب : مواد قابل اشتعال بايد در كابينت هاي مخصوص نگهداري اين مواد قرار داشته باشند، اين كابينت ها بايد از منابع شعله و حرارت دور باشند، يا در يك مكان مخصوص كه به همين منظور درنظر گرفته شده نگهداري شوند.
ج : به منظور پيشگيري از ايجاد الكتريسيته ساكن كف آزمايشگاه از جنسي باشد كه توليد الكتريسيته نكند.
د : سيگار كشيدن ممنوع
در آزمايشگاههايي كه با مواد شيميايي قابل اشتعال سروكار دارند، در صورتي كه يخچال يا فريزر وجود دارد بايد توسط متخصصين ذيربط تأييد شود كه خطر ايجاد جرقه و آتش سوزي توسط آنها وجود ندارد.

 

مواد خورنده

مواد خورنده به موادي اطلاق مي شود كه در صورت تماس با نسوج و بافتهاي زنده به طريق شيميايي باعث تخريب يا تغيير غيرقابل بازگشت در آنها مي شود.
نمونه هاي زيادي از اين مواد در آزمايشگاهها وجود دادند. از مثالهاي آشناي آن اسيدهاي قوي و بازهاي قوي هستند. اكسيدكننده هاي قوي نيز مي توانند سبب سوختگي و صدمه به چشمها و پوست شوند.
شيشه هايي كه مواد خورنده در آن نگهداري مي شوند بايد در يك ظرف ديگر قرارداده شده و در مكاني نگهداري شود كه هواي آن تهويه مي شود.ظرف ثانويه مي تواند از جنس پلاستيك يا مشابه آن باشد.
ظرف ثانويه علاوه بر اينكه از نشست كردن و ريختن مواد خورنده جلوگيري مي كند، سبب پيشگيري از خوردگي وسايل فلزي ديگر نيز مي شود.
برگه اطلاعات ايمني يك ماده شيميايي (MSDS)، بهترين منبع براي تعيين خورنده بودن آن است. بعلاوه اينكه، بر روي برچسب مواد شيميايي خورنده اين موضوع قيد شده است.

 

مواد اكسيدكننده
اكسيدكننده ها عواملي هستند كه سبب آتش سوزي مي شوند يا به گسترش اشتعال ساير مواد كمك مي كنند، در نتيجه يا آتش مي گيرند و يا سبب آزاد شدن اكسيژن، يا گازهاي ديگر مي شوند.
نمونه هايي از مواد اكسيدكننده عبارتند از :
نمكهاي پرمنگنات مانند پرمنگنات پتاسيم (KMnO4)
 اسيد نيتريك غليظ (HNO3)
 نيترات آمونيوم  (NH4 NO3)
تركيبات هيپوكلريت و هيپوهاليد مانند وايتكس
 يد و ساير هالوژنها
كلريت ها- كلراتها مانند كلرات سديم (NaClO4) و پركلراتها
 آمونيوم سريم(IV) نيترات
 تركيبات كرم(VI) مانند H2CrO4 ،H2Cr2O7 ، و ساير كروماتها و دي كروماتها
 پيريدينيوم كلرو كرومات
 پراكسيدها
 سولفواكسيدها
 اوزون
 اسميوم تتراكسايد
 نيتروس اكسايد(N2O). 
مواد اكسيد كننده در صورت تركيب شدن با مواد قابل اشتعال تشكيل مواد قابل انفجار ميدهند. در نتيجه مواد اكسيدكننده بايد دور از حلالها در مكاني سرد و بدور از رطوبت نگهداري شوند.( اين مواد در زير كاسه دستشويي نگهداري نشود)
با مراجعه به برگه اطلاعات ايمني ماده شيميايي (MSDS) ماده اكسيدكننده مي توان صحيح ترين شيوه نگهداري را بكار برد.

Contact with combustible material may cause fireليست مواد اكسيد كننده اي كه در صورت در صورت تماس با مواد قابل اشتعال سبب آتش سوزيميشود                         
Explosive when mixed with combustible material. ليست مواد اكسيد كننده اي كه در صورت در صورت تماس با مواد قابل اشتعال سبب انفجارميشود 

                                

مواد واكنش پذير با آب

مواد واكنش پذير با آب آن دسته از موادي هستند كه شديداً با آب واكنش داده و ضمن ايجاد گرما توليد گازهاي قابل اشتعال يا سمي مي كنند.
بيشترين مواد واكنش پذير با آب در آزمايشگاههاي شيمي وجود دارد، اما تعدادي از هيدريدها و فلزات قليايي مانند سديم ممكن است در ساير آزمايشگاههاي مراكز تحقيقات هم وجود داشته باشد.
نمونه هايي از مواد واكنش پذير با آب عبارتند از :

 كلسيم هيدريد- ليتيم آلومينيوم هيدريد- فلزات سديم، پتاسيم و ليتيم.
- اينگونه مواد بايد در مكاني سرد و خشك نگهداري شوند. هرگز آنها را در زير دستشويي نگهدري نكنيد.
- به منظور پيشگيري از واكنش فلزات قليايي با بخار آب موجود در هوا، اين فلزات بايد در روغنهاي معدني (يا نفت) نگهداري شود.
استفاده از اطلاعت موجود در برگه اطلاعات ايمني(MSDS) مواد واكنش پذير با آب بهترين منبع اطلاعاتي براي شيوه صحيح نگهداري و كاركردن با آنهاست.

 

ليست مواد واكنش پذير با آب

- فلزات قليايي
- هيدريدهاي فلزات قليايي
- آميدهاي فلزات قليايي
- آلكيل هاي فلزي مانند ليتيم آلكيل- آلومينيوم آلكيل
- واكنشگرهاي گرينيارد
- هاليدهاي غيرفلزي : مانند S2Cl2-SiCl4-PCl5-PCl3-BF3-BCl3
- اسيد هاليدهاي غيرآلي مانند : SO2Cl2 – SOCl2 – POCl3
- پنتو اكسيد فسفر
- كلسيم كاربيد
- اسيد هاليدهاي آلي
- انيدريدهايي كه وزن مولكولي كمي دارند.

مواد آتشگير    (Pyrophoric Materials)
مواد آتشگير به موادي اطلاق مي شود كه به طور خودبخود در هوا (دماي پائين تر ازC ?40 ) مشتعل مي شوند. مواد آتشگير عموماً با آب واكنش پذير هستند و در صورت تماس با آب يا هواي مرطوب آتش خواهند گرفت. نگهداري و جابجا كردن مواد آتشگير بايد در ظرفي كه فضاي آن از گاز آرگون يا نيتروژن (به استتثناء چند مورد) پرشده است انجام شود.

 

روش ايمن نگهداري مواد آتشگير

محلولهاي آتش گير
مقادير كم محلولهاي آتشگير را در شيشه هايي كه درپوش آن از جنس PTFE (Polytertrafluoroethylene) مي باشد نگهداري مي كنند. مقادير زيادتر آن در سيلندرهاي فلزي (مانند سيلندر گاز) نگهداري مي شود كه يك سوزن مخصوص به دريچه خروجي آن وصل مي شود و بوسيله يك سرنگ كاملاً خشك، هواي داخل سيلندر با يك گاز بي اثر (آرگون يا نيتروژن) جايگزين مي شود.

 

 مواد جامد آتشگير
جامدهاي آتشگير در جعبه هاي مخصوصي كه بوسيله گاز بي اثر پرشده اند نگهداري مي شوند، اين جعبه ها فوق العاده گران قيمت هستند. بنابراين بعضي از اين مواد به شكل محلول فروخته مي شوند و بعضي ديگر در ظروف حاوي روغن معدني (پارافين و ..) يا حلالهاي هيدروكربني سبك نگهداري مي شوند.
جامدهاي آتشگير خفيف (مانند ليتيم آلومينيوم هيدريد يا سديم هيدريد) را مي توان براي مدت زمان كوتاه در هواي معمولي جابجا كرد، اما براي نگهداري طولاني مدت بايد در ظروفي كه فضاي آن با يك گاز خنثي (آرگون يا نيتروژن) پر شده است، نگهداري شود.

 

 معدوم كردن مواد آتشگير
معدوم كردن مقادير كم مواد آتشگير و ظروف خالي آن را بايد با دقت فراوان و با سردكردن باقيمانده اين مواد انجام داد.
- موادي كه واكنش پذيري كمي دارند را در مقادير زيادي از يك حلال بي اثر مانند هگزان رقيق كرده و ظرف آن را در حمام يخ قرار داده و قطره قطره به آن آب سرد اضافه كنيد.
- موادي كه واكنش پذيري زياد دارند: محلول رقيقي از آن را به آهستگي به يخ خشك اضافه كرده و با افزودن يك ماده كه واكنش پذيري ملايمي با ماده آتشگير دارد و همچنين در يخ خشك منجمد نمي شود (مانند دي اتيل اتر، استون، ايزوپروفيل الكل و متانولي كه مقدار جزئي آب داشته باشد) خنثي سازي انجام مي شود.

ليست مواد آتشگير

مواد جامد
1- ذرات ريز فلزاتي مانند : منيزيم – كلسيم- زيركونيم- اورانيوم
2- فلزات قليايي (سديم – پتاسيم(
3- هيدريدهاي فلزي يا غيرفلزي (دي بوران – سديم هيدريد- ليتيم آلومينيوم هيدريد- اورانيوم تري هيدريد(
4- واكنشگرهاي گرينيارد(RMg X)
5- مشتقات آلكيله شده هيدريدهاي فلزي و غيرفلزي (مانند دي اتيل آلومينوم هيدريد- بوتيل ليتيم- تري متيل آلومينيوم).
6- كربونيل هاي فلزي (مانند دي كبالت اكتاكربونيل- كربونيل نيكل(
7- كاتاليزورهاي هيدروژناسيون مانند رنه نيكل
8- فسفر سفيد يا زرد
9- پلوتونيوم
10- متان تلورول (CH3 TeH)

 

 گازهاي آتشگير
- آرسين
- دي بوران
- فسفين
- سيلان
مايعات آتشگير
- هيدرازين
- تركيبات ارگانومتاليك‹‹ Metalorganics ››

 

موادي كه توليد پراكسيد مي كنند
مواد شيميايي هستند كه به مرور زمان يا در اثر تماس با هوا توليد كريستالهاي پراكسيد مي كنند كه به ضربه حساس هستند. عمومي ترين تركيبات شيميايي كه توليد پراكسيد مي كنند عبارتند از دي اتيل اتر و تتراهيدروفوران (THF)، وقتي كه درب اين مواد باز شد نمي توان از توليد پراكسيد در آنها جلوگيري كرد مگر اينكه بعد از آن در ظرفي نگهداري شوند كه هواي داخل آن گاز بي اثر باشد. ( كه عملاً نشدني است(.
به اين دليل، توصيه مي شود، تمام موادي كه توليد پراكسيد مي كنند در هنگام دريافت كردن تاريخ زده شده و به شكل دوره اي ميزان پراكسيد توليد شده در آنها با استفاده از تست هاي مخصوص ارزيابي شود. به عنوان يك اقدام احتياطي، فقط مقاديري از اين مواد كه در يك آزمايش در حال اجرا استفاده مي شود در آزمايشگاه نگهداري كنيد (نه بيشتر)

مطالعه برگ اطلاعات ايمني ماده شيميايي ‹‹ MSDS ››  موردنظر، بهترين منبع اطلاعاتي براي انجام اقدامات صحيح هنگام كار و نگهداري آن است.
طبقه بندي مواد شيميايي كه به مرور زمان توليد پراكسيد مي كنند
گروه I : تركيبات غيراشباع، خصوصاً آنهايي كه جرم مولكولي كمي دارند و ممكن است شديداً پليمريزه شده و بطور اتفاقي  شروع به توليد پراكسيد كنند. اين تركيبات را بيشتر از 12 ماه نگهداري نكنيد.

اسامي تعدادي از تركيبات شيميايي گروه I

 

  
گروه II :
اين گروه شامل تركيباتي هستند كه در هنگام تلغيظ شدن (بوسيله تقطير يا تبخير) خطر توليد پراكسيد دارند. مقدار پراكسيد در اين تركيبات بايد در صورت تلغيظ شدن يا رسيدن به يك غلظت مشخص اندازه گيري شود. اين تركيبات را بيشتر از 12 ماه نگهداري نكنيد.
 

اسامي تعدادي از تركيبات شيميايي گروه II
 

 
گروه   III:
پراكسيد توليد شده توسط اين تركيبات حتي بدون تغليظ شدن ممكن است منفجر شود. اين تركيبات را بيشتر از سه ماه نگهداري نكنيد.

 

 

مايعات و گازهاي سرمازا(Cryogenic)

                                                                                                          
تركيبات سرمازا(Cryogenic)  : گازهايي هستند كه در دماهاي پائين به مايع يا جامد تبديل شده اند. نمونه هايي از اين تركيبات سرمازا عبارتند از : هليوم مايع، نيتروژن مايع، اكسيژن مايع و يخ خشك (دي اكسيد كربن جامد(.
خطراتي كه بدليل استفاده از تركيبات سرمازا(Cryogenic)  ممكن است رخ دهد عبارتند از : صدمات بافتي ( به شكل يخ زدن بافت به علت سرما)، ايجاد خفگي بدليل جانشين شدن اين تركيبات با اكسيژن موجود در هوا، احتمال انفجار بدليل نوسانات فشار در ظرف نگهداري.
خطر ديگري كه هنگام استفاده از هيدروژن مايع، هليم مايع، و بويژه نيتروژن وجود دارد تغليظ شدن اكسيژن مايع است، كه اگر اكسيژن مايع با مواد قابل اكسيد شدن تماس پيدا كند امكان انفجار وجود خواهد داشت.

نكات ذيل هنگام استفاده از تركيبات سرمازا (Cryogenic) بايد رعا يت شود :

• نگهداري و كار كردن با مواد سرمازا(Cryogenic) بايد در مكاني كه هواي آن به خوبي تهويه مي شود انجام گردد. (از نگهداري و كاركردن با اين مواد در فضاهاي كوچك و درب بسته اجتناب كنيد(.
• به عنوان يك اقدام پيشگيرانه هميشه موقع جابجاكردن يا كار كردن با مواد سرمازا از دستكش مخصوص استفاده كنيد.
• موقع تخليه ماده سرمازا يا بازكردن درب ظرف آن بايد ماسك محافظ صورت پوشيده شود.
• حمل و نقل مواد سرمازا(Cryogenic) بايد به شيوه صحيح و تأييد شده انجام گيرد (مثلاً استفاده از ظروف دو جدارة مخصوص). بايد مراقبت نمود كه شيوه كار باعث افزايش بيش از حد گاز و بالارفتن فشار نشود.
• در صورت استفاده از بالابرهاي برقي براي انتقال مواد سرمازا بايد درب ظروف مورد استفاده كاملاً سفت و محكم بوده و حداكثر ظرفيت آن يك ليتر (براي مواد مايع) يا يك كيلوگرم (براي مواد جامد) باشد.

 

مواد منفجر شونده
تركيب قابل انفجار تركيبي است كه در صورت قرار گرفتن در معرض ضربه ناگهاني، فشار يا دماي بالا، سبب آزادكردن مقادير زيادي حرارت و گاز با فشار زياد به محيط مي شود.
جدول زير نام موادي است كه در صورت تركيب شدن با يكديگر توانايي توليد ماده منفجرشونده را دارند. اين واكنشگرها به شكل عمومي در آزمايشگاهها موجود است.
- استون + كلروفرم در حضور يك باز
- استون + مس ، نقره جيوه يا نمكهاي آنها
- آمونياك (محلولهاي آبي آمونياك)+CL2،  Br2،  I2
- كربن دي سولفيد + سديم آزيد
- كلر + يك الكل
- كلروفرم يا تتراكلريد كربن + پودر آلومينيوم يا منيزيم
- شاركول + عامل اكسيد كننده
- دي اتيل اتر + كلر
- دي متيل سولفوكسيد + يك آسيل هاليد ، SOCl2 يا POCl3
- دي متيل سولفوكسيد + Cro3
- اتانول + كلسيم هيپوكلريت
- اتانول + نيترات نقره
- اسيد نيتريك + استيك اسيد يا استيك انيدريد
- پيكريك اسيد + نمك يك فلز سنگين مانند سرب، جيوه يا نقره
- اكسيد نقره + آمونياك + اتانول
- سديم + هيدروكربن كلردار
- سديم هيپوكلريت + آمين

 

منبع : www.mums.ac.ir

http://shimiamir123.blogfa.com/post-15.aspx