فصل اول : کليات ماشينهاي افزار
ماشينهائي هستند که با توجه به تنوع و مکانيزم خاص خود و به جهت صرفهجوئي و بالابردن راندمان کار، عمليات برادهبرداري و برش قطعات خام و تبديل به قطعه کار موردنياز را انجام ميدهد. اين ماشينها عبارتند از: ماشين مته، ماشين توتراش، ماشين تراش، ماشين فرز، ماشين صفحه تراش، ماشين رنده، ارههاي ماشيني، ماشين کلهزني، ماشين سنگزني و ماشينهاي تراش چوب.
ماشين مته
ماشيني است که روي محور گردنده آن ابزارهاي برنده يا نوک تيز يا شياردار سوارشده که براي ايجاد سوراخ و به منظور قلاويز کاري، پرچ کاري، اتصال قطعات در فلز يا چوب يا موارد ديگر به کار ميرود. همچنين ميتوان با استفاده از ابزارهاي مخصوص عمل کام درآري، فرزکاري، توتراشي، جاخالي کردن و قلاويز زدن را انجام داد.
ماشين توتراش
ماشيني است که روي محور حامل ابزار تراش تيغه توتراشي نصب ميشود و براي گشادکردن سوراخ در فلز يا تمام کردن تراش سطح داخل آن بکار ميرود. همچنين ممکن است داراي محورهاي گردنده حامل ابزار مخصوص سوراخگيري در چوب و مواد نرم ديگر باشد.
ماشين تراش
ماشيني است که مخصوص تراشيدن سطوح استوانهاي يا درآوردن پيچ که داراي محور افقي يا قائم دوار ميباشد (محور 3 نظام يا 4 نظام) و قطعه کار فلزي يا چوبي روي آن بسته شده و با آن ميگردد. در ضمن ميتوان با نصب ابزارهاي مخصوص از اين دستگاه براي توتراشي استفاده کرد. انواع ماشينهاي تراش عبارتند از: ماشين تراش مرکزي ـ ماشين تراش با چند کشو ـ ماشين تراش کپيکننده ـ ماشين تراش خودکار ـ ماشينتراش عمودي (کار و سل)ـ ماشينهاي تراش NC (کنترل و هدايت عمليات ماشين به وسيله شمارهگذاري) و ماشينهاي تراش CNC.
ماشين فرز
ماشيني است که معمولاً براي شکل دادن و تراشيدن سطوح خارجي يا داخلي قطعات فلزي بکار ميرود. اين قطعات روي يک ميز ثابت با حرکت کشوئي يا گردان يا بين دو مرغک بسته ميشود و عمل تراش به وسيله فرز دندانهداري که توسط يک محور گردنده افقي يا قائم به حرکت درميآيد، انجام ميشود همچنين ميتوان با ابزارهاي مخصوص عمل توتراشي، سوراخ کردن، کلهزني، ايجاد سطوح صاف، زاويهها، شکافها، شيارها، شانهها، سطوح شيبدار را ايجاد نمود و شامل انواع ماشينهاي فرززانويي، ستوني، صنعتي (تخت)، ماشين فرز مخصوص ميباشد.
ماشين صفحه تراش دروازهاي
ماشيني است که براي صاف کردن يا شکل دادن سطوح قطعات بزرگ فلزي بکار ميرود و قطعات کار روي يک ميز افقي که در زير قسمت قلمگير حرکت رفت و آمد انجام ميدهد بسته ميشود، قسمت قلمگير قابل تنظيم بوده و نسبت به ميز ثابت ميباشد و قلم رنده به آن نصب شده که قطعه کار را فقط در يکي از جهات حرکت ميز برش ميدهد.
ماشين رنده
ماشيني است که براي صاف کردن و شکل دادن قسمت داخلي يا خارجي قطعات فلزي بکار ميرود. قطعات کار را روي يک ميز افقي قابل تنظيم محکم ميکنند و قلم رنده آن سرکج يا چندلبه ميباشد که روي يک قسمت کشويي نصب شده و در جهت افقي يا قائم روي سطح قطعه کار حرکت رفت و آمد انجام ميدهد و معمولاً فقط در موقع پيشروي برادهبرداري ميکند.
ماشين کلهزني
ماشيني است که براي رنده کردن قطعات فلزي در جهت قائم بکار ميرود و طرز کار آن شبيه به ماشين رنده ميباشد، قلم رنده در حرکت رفت و آمد خود برادهبرداري کرده و ميز کار که قطعه کار روي آن بسته ميشود حرکت پيشروي و عمل تنظيم را انجام ميدهد.
ماشين سنگزني
ماشيني است براي تغيير اندازه، شکل قطعه کار و پرداخت سطح فلز به کار ميرود، اين کار با قراردادن قطعه کار در تماس با يک صفحه سمباده يا سابنده که در حال حرکت است يا در تماس با يک چرخ سمباده که در حال گردش است صورت ميگيرد. کليه قوانين و مقررات اين دستگاهها مطابق با آئيننامه حفاظتي ماشينهاي سنگزني ميباشد.
ارههاي ماشيني
ماشيني است که به منظور برش قطعات فلزي و چوبي و غيره مانند انواع پروفيلها، ميلگردها، لولهها، شمشها، الوارها بکار ميرود و شامل انواع ماشينهاي اره لنگ، ارههاي پروفيل بر (پروفيل براب صابوني و پروفيل براتشي)، ارههاي نواري.
ماشينهاي تراش چوب
عبارتند از ماشينکندگي ـ ماشين کفرنده ـ ماشين کام و زبانهدرآر ـ ماشين چندکاره، رعايت کليه قوانين و مقررات در اين دستگاهها مطابق با آئيننامه حفاظتيصنايعچوب ميباشد.
مواد چربکاري
به منظور جلوگيري از تماس مستقيم قطعاتي که بر روي يکديگر ميلغزند و کاهش حرارت بين قطعات لغزنده که در اثر اصطکاک به وجود ميآيد، از مواد چربکاري استفاده ميگردد. انواع مواد چربکاري که در ماشينهاي افزار ميبايست به کار برده شود شامل روغنهاي معدني، گياهي و حيواني، گريسها، مواد چربکاري گرافيتي، مواد چربکاري مخصوص و مواد چربکاري مصنوعي بوده و ميبايست از اصطکاک بين قطعات و ابزار و ايجاد صدمه و ضرر و زيان به نحو مؤثري جلوگيري به عمل آورد.
فصل دوم ـ مقررات عمومي:
ماده1ـ کليه محورهاي حامل ابزاربرشي و انتقال نيرو بايد به حفاظ مناسب و مؤثر مجهز گردد.
ماده2ـ سرعت دوراني، نوع ابزاربرشي و ميزان باردهي در کليه ماشينهاي افزار بايستي متناسب با نوع دستگاه، قطعه کار و تجهيزات مورداستفاده باشد.
ماده3ـ در کليه ماشينهاي افزار قسمتي از ابزار برشي گردنده که با قطعه کار در تماس نميباشد بايد حفاظگذاري گردد.
ماده4ـ در عمليات براده برداري، قطعه کار بايد بوسيله گيره مناسب نگهداري شود و نگهداري قطعه با دست ممنوع است.
ماده5 ـ در صورت بروز هرگونه نقص در ماشينهاي افزار و فرآيند کار بايد قبل از انجام هرگونه عملياتي، نسبت به قطع نيروي محرکه دستگاه به طور مؤثر اقدام نمود.
ماده6 ـ در اطراف ماشينهاي افزار بايد فضاي کافي به منظور انجام عمليات مختلف وجود داشته باشد.
ماده7ـ براي تثبيت و محکم نگاهداشتن قطعات کار با سطح مقطع خاص، استفاده از ابزار نگهدارنده متناسب با آن الزامي است.
ماده8 ـ به منظور جمعآوري برادههاي فلزي و تميز کردن دستگاه بايد از برس و يا ديگر تجهيزات مناسب با رعايت نکات ايمني استفاده گردد.
ماده9ـ تجمع و انباشت برادهها نبايد به اندازهاي باشد که مانع از ديد و يا خطرات احتمالي گردد.
ماده10ـ توقف مطمئن و موثر ماشينهاي افزار قبل از انجام کليه امور سرويس، تعمير، بازديد، تعويض و تنظيم قطعات کار و ابزارهاي برشي، روغن کاري، نظافت و به طور کلي عملياتي که نياز به ورود اعضاي بدن به منطقه خطر دارد الزامي است.
ماده11ـ استفاده از روغنها و مواد خنککننده براي کاهش اصطکاک، خنک کردن و يا جداسازي برادهها از سطوح درگير الزامي است.
ماده12ـ روغنها و مواد خنککننده بايد علاوه بر دارابودن ويژگيهاي فني مطابق با دستورالعملها، براي سلامتي کارگران مضر نباشد.
ماده13ـ استفاده از هواي فشرده براي نظافت ماشينهاي افزار، لباس کار، قطعه کار و ساير قسمتها ممنوع است.
ماده14ـ هنگام کار با ماشينهاي افزاري که الزام به نشستن اپراتور ميباشد بايد از صندلي متناسب با اصول ارگونومي استفاده گردد.
ماده15ـ ابزارهاي برادهبرداري ماشينهاي افزار چندمحوره بايد بطور مطمئن و ايمن حفاظگذاري شده باشد.
ماده16ـ قبل از اندازهگيري و تعويض قطعه کار، دستگاه بايد به نحو اطمينان بخشي متوقف گردد.
ماده17ـ جابجائي و انتقال ابزارهاي قطعهگير و قطعات کار بزرگ و سنگين ماشينهاي افزار بايد با استفاده از وسايل حمل و نقل مکانيکي متناسب با نوع کار انجام گيرد.
ماده18ـ کارفرما مکلف است ماشينهاي افزار، ابزارآلات، لوازم و تجهيزات مربوطه را در فواصل زماني معين مورد بازبيني قرار دهد.
ماده19ـ ابزارهاي برادهبرداري ماشينهاي افزار و آچارها و لوازم مخصوص تعمير، سرويس و نگهداري و امثالهم و همچنين روش کار بايد متناسب با نوع کار مربوطه باشد.
ماده20ـ استفاده از ابزارهاي برشي و مکانيکي، آچارها و لوازم موردنياز ماشينهايافزار به صورت فرسوده، شکسته و معيوب ممنوع بوده و بايستي از محيط کارگاه خارج گردد.
ماده21ـ بازديد کليه قسمتهاي ماشينهاي افزار و ابزارها و تجهيزات آن قبل از شروع هر شيفت کاري توسط متصدي مربوطه الزامي است.
ماده22ـ بازرسي فني کليه قسمتهاي ماشينهاي افزار، بعد از هرگونه تعميرات و طي دورههاي زماني مطابق دستورالعملهاي شرکت سازنده الزامي بوده و نتايج آن بايد در پرونده مربوطه ثبت و نگهداري شود.
ماده23ـ هر ماشينافزار بايد داراي يک پرونده که حاوي دستورالعملهاي شرکت سازنده و همچنين سوابق بازرسيهاي فني، تعميرات و نگهداري است، باشد.
ماده24ـ کليه کارگران شاغل در کارگاههاي ماشينافزار بايد در خصوص نحوه صحيح بلندنمودن، حمل و نقل و جابجائي بار آموزشهاي لازم را ديده باشند.
ماده25ـ ماشينهاي افزار بايد داراي يک يا چند شستي توقف يا قطع اضطراري باشد که در نقاط مختلف ماشين در دسترس متصدي مربوطه قرار گيرد.
ماده26ـ حفاظها و يا درپوشهاي موتور، جعبه دنده و وسايل انتقال نيروهاي ماشينهاي افزار بايد مجهز به ميکروسوئيچ باشد تا با برداشتن آنها راهاندازي ماشين امکانپذير نباشد.
فصل سوم ـ مقررات اختصاصي
ماده 27ـ سه نظام و چهارنظام و ديگر وسائل گيرنده ابزار يا قطعه کار بايستي فاقد زائده و برجستگي و بوده و به نحو مناسب حفاظگذاري گردد.
ماده28ـ براي جلوگيري از چرخش قطعه کار با مته، ميز کار بايد داراي پيچهاي محکمکننده يا گيره يا ساير وسايل مشابه براي ثابت نگاهداشتن قطعه کار باشد.
ماده29ـ براي مهار متههاي ساق مخروطي صرفاً بايد از کلاهک استفاده گردد و نصب آن فقط بر روي محور اصلي مجاز است.
ماده 30ـ جهت سوراخنمودن ورقههاي نازک بايد آنها را بين دو قطعه فلزي قرار داده و همگي را با هم سوراخ نمود.
ماده31ـ در انتهاي عمليات سوراخ کاري بايد به منظور جلوگيري از قلاب کردن مته، نيروي وارده را کاهش داد.
ماده32ـ در ماشينهاي توتراشي قائم، ميز دوار افقي که کار روي آن نصب شده بايد به وسيله حفاظهايي که تا رأس قطعه کار ادامه داشته و روي بدنه ثابت دستگاه نصبشده محفوظ گردد.
ماده33ـ ابزار قطعه گير دستگاههاي تراش بايد مجهز به حفاظ ميکروسوئيچدار باشد به گونهاي که هنگام بازبودن حفاظ حرکت و چرخش ابزار قطعهگير امکانپذير نباشد.
ماده34ـ ابزار قطعه گير چندپارچه و يا آچار مربوطه بايد داراي مکانيزمي باشد که از بجاي ماندن آچار بر روي ابزار قطعهگير ممانعت به عمل آيد.
ماده35ـ در ماشينهاي تراش رولور و ماشينهاي ديگري که براي تراش ميلههاي بلند بکار ميرود و قسمتي از قطعه کار از انتهاي دستگاه خارج ميگردد، قسمت مزبور بايد به وسيله لولهاي که توسط پايههاي محکم به زمين متصل شده است حفاظگذاري گردد.
ماده36ـ به منظور تراشکاري قطعات طويل بر روي دستگاه تراش بايد از لينت (کمربند) مناسب استفاده شود تا از خمش قطعهکار حين تراشکاري جلوگيري شود.
ماده37ـ در ماشينهاي تراش خودکار و نيمه خودکار لازم است حفاظت شفاف به صورت کشوئي نصب شود که به محض بازشدن آن کليه عمليات دستگاه متوقف گردد.
ماده38ـ ماشينهاي تراش خودکار و ماشينهاي مشابه آن بايد داراي صفحات حفاظتي باشد که کارگران را در مقابل پاشيدن مايعهاي خنککننده و حاوي ذرات فلز محفوظ نگهدارد.
ماده39ـ گيره فشنگي مورد استفاده در دستگاه تراش بايد متناسب با قطر قطعه کار انتخاب و مورد استفاده قرار گيرد.
ماده40ـ به منظور جلوگيري از شل شدن و پرتاب قطعه کار با سطح مقطع مربع، هشتگوش، مستطيلي و کليه قطعات مشابه استفاده از قطعات گيرنده چهار نظام الزامي است.
ماده41ـ براي بستن قطعات مدور، شش گوش، مثلثي و قطعات مشابه، انتخاب سه نظام با توجه به سطح مقطع قطعات الزامي است.
ماده42ـ در قطعات بزرگ و نامنظم، به منظور جلوگيري از شل شدن، پرتاب قطعات و ساير خطرات احتمالي، بايد از صفحه نظام استفاده نمود.
ماده43ـ پس از بستن قطعه کار بين مرغک و ابزار قطعهگير بايد هر دوي آنها به طور کامل در جاي خود محکم گردد.
ماده44ـ لقمههاي نگهدارنده مرغک، اهرم و پيچهاي ثابتکننده آن بايد بطور مرتب بازديدشده و در صورت نياز تعمير و تعويض گردد.
ماده45ـ به منظور جدانمودن براده از قطعهکار در حال تراش بايد از چنگک مخصوص و با رعايت نکات ايمني استفاده نمود.
ماده46ـ فلکههاي دستي در مکانيسم بار دادن افقي يا قائم فرزها بايد داراي شرايط زير باشد: الف ـ به وسيله کلاج يا ضامن شيطانکدار روي بازوي فرمان به قسمي سوار شده باشد که در موقع پيشروي خودکار ماشين خلاص شود و نچرخد. ب ـ مجهز به دستهاي باشد که قابل خلاص کردن بوده و داراي فنرهاي فشاري باشد تا در موقع احتياج کارگر بتواند دسته را در محل خود روي فلکه قرار دهد.
ماده47ـ کليه دهانههاي باز دستگاههاي صفحه تراش دروازهاي بايد توسط حفاظهايي متناسب با نوع کار و شرايط کارگاه حفاظگذاري گردد.
ماده48ـ ايجاد فضاي کافي در اطراف ماشينهاي صفحه تراش الزامي بوده و قسمت انتهاي آن بايد حفاظگذاري گردد.
ماده49ـ در ماشينهاي افزار براي جمعآوري و انتقال گازها و بخارات حاصل از فرايند کار، استفاده از سيستم تهويه موضعي الزامي است.
ماده50 ـ ابزار برشي ماشينهاي مته بايد به حفاظ تلسکوپي قابل تنظيم مجهز باشد.
ماده51 ـ هنگام تعويض ابزار نگهدارنده قطعه کار و ابزار کار از قبيل سه نظام، چهار نظام دستگاه تراش، کلهگي ماشينهاي کله زني، بايد از تکيهگاه مخصوص آن استفاده شود.
ماده52 ـ نصب حفاظ بر روي گيره افزار برشي ماشينهاي صفحه تراش به منظور جلوگيري از برخورد دست با ابزار و ورود به منطقه خطر و همچنين پرتاب ذرات براده الزامي است.
ماده53 ـ بستن تيغه فرز روي ماشين فرز بايد توسط کارگر ماهر و با رعايت اصول ايمني و مطابق دستورالعمل سازنده انجام گيرد.
ماده54 ـ براي تنظيم ارتفاع تيغهها در قلمگير ماشينهاي تراش معمولي بايد از لايههاي مخصوص استفاده نموده و رنده بايد حداقل با دو پيچ در قلمگير محکم شود.
ماده55 ـ هنگام برش ميلههاي بلند در ماشينهاي اره لنگ، بايد در انتهاي آزاد ميله تکيهگاهي مطمئن قرار داد تا از افتادن و آسيب رساندن جلوگيري شود.
ماده56 ـ ماشينهاي تراش افقي بايد مجهز به ترمزهاي خودکار باشد تا کارگر دست خود را براي متوقفکردن سه نظام يا صفحه کارگير روي آن قرار ندهد.
ماده57 ـ به منظور انجام کليه امور تنظيم، جابجايي، اندازهگيري و باز و بسته کردن قطعه کار و امور مشابه، خاموشنمودن دستگاههاي ارهماشيني و توقف کامل تيغه الزامي است.
ماده58 ـ کارگراني که با دستگاههاي اره پروفيلبر (آب صابوني و آتشي) کار ميکنند بايد حتماً از لباس کار با آستينهاي کوتاه استفاده نمايند.
ماده59 ـ ماشينهاي اره پروفيلبر بايد به حفاظي تجهيز گردد که تمام قسمتهاي اره را پوشانده و فقط در زمان برادهبرداري و برش محل تماس با قطعه کار آزاد باشد.
ماده60 ـ ماشينهاي اره پروفيلبر بايد به منظور تثبيت کامل قطعه کار به گيره يا ابزار نگهدارنده مناسب تجهيز شود.
ماده61 ـ قسمتهاي از تيغه ماشين اره نواري که در تماس با قطعه کار نميباشد بايد حفاظگذاري شود.
ماده62 ـ کليد راهانداز در ارههاي پروفيلبر آب صابوني بايد از نوع فشاري باشد بگونهاي که به محض قطع شدن فشار از روي کليد جريان الکتريکي دستگاه قطع گردد.
ماده63 ـ ماشينهاي اره پروفيلبر آتشي بايد داراي مکانيزمي باشد که به محض قطع فشار از روي پدال، تيغه برش دستگاه به حالت اوليه خود بازگردد.
ماده64 ـ کمان ماشين اره لنگ بايد در پائينترين و بالاترين وضعيت خود مجهز به قطعکن خودکار باشد.
ماده65 ـ ماشينهاي اره نواري بايد مجهز به مکانيزمي باشد تا به محض شکستن تيغه اره حرکت دستگاه را متوقف نمايد.
فصل چهارم : ساير مقررات
ماده66 ـ محل استقرار و تردد کارگران در کارگاههاي ماشينهاي افزار بايد هموار، تميز و عاري از هرگونه مواد لغزنده باشد.
ماده67 ـ کارفرما مکلف است نسبت به تهيه و تحويل وسايل حفاظت فردي مناسب و متناسب با نوع کار و شرايط محيطي کارگاه اقدام نمايد.
ماده68 ـ کارفرما مکلف به تأمين شرايط محيطي مناسب از نظر بهداشت، تهويه، نظافت، دما، نور و صدا ميباشد.
ماده69 ـ کارفرما مکلف است قبل از به کارگماري کارگران از سلامت جسماني و رواني و مهارتهاي لازم متناسب با نوع کار با ماشينهاي افزار اطمينان حاصل نمايد.
ماده70ـ ترک ماشينهاي افزار در حال کار ممنوع ميباشد.
ماده71ـ استعمال دخانيات، خوردن، آشاميدن، شوخي کردن و ساير امور غيرمرتبط با کار که باعث حواسپرتي کارگر شود ممنوع است.
ماده72ـ بدنه فلزي ماشينهاي افزار بايد به سيستم اتصال زمين مؤثر تجهيز گردند.
ماده73ـ کليه ماشينهاي افزار بايد مجهز به روشنائي موضعي باشند.
ماده74ـ ماشينهايافزار بايد داراي لوح شناسائي حاوي مشخصات فني و ايمني باشد.
ماده75ـ کارگاههاي ماشينافزار و همچنين ماشينهاي مذکور بايد مطابق با آئيننامه علائم و نشانههاي ايمني مصوب 15/11/1386 به علائم و برچسبهاي ايمني تجهيز گردند.
ماده76ـ هنگام کار با ماشينهاي افزار استفاده از شالگردن، دستکش، حلقه، ساعت مچي، لباسهاي گشاد و شل و امثالهم ممنوع بوده و موهاي بلند بايد با سربند پوشيده شود.
ماده77ـ پس از قطع برق و براي پيشگيري از برقراري ناخواسته جريان الکتريکي دستگاه بايد کليه ماشينهاي افزار به مکانيزمي مجهز باشند که از بکارافتادن مجدد آن جلوگيري بعمل آيد.
ماده78ـ کليدهاي راهانداز و يا توقف ماشينهاي افزار بايد بگونهاي طراحي شوند که در اثر برخورد اتفاقي دست و يا سقوط اشياء سبب راهاندازي آن نشود.
ماده79ـ با عنايت به ماده 88 قانون کار جمهوري اسلامي ايران، کليه واردکنندگان، توليدکنندگان، فروشندگان، عرضهکنندگان و بهرهبرداريکنندگان از انواع ماشينهاي افزار مکلف به رعايت استاندارد توليد و موارد حفاظتي و ايمني ميباشند.
ماده80 ـ باستناد ماده 95 قانون کار جمهوري اسلامي ايران مسئوليت رعايت مقررات اين آئيننامه به عهده کارفرماي کارگاه بوده و در صورت وقوع هرگونه حادثه به دليل عدم توجه کارفرما به الزامات قانوني، مکلف به جبران خسارات وارده ميباشد.
اين آئيننامه که مشتمل بر 4 فصل و 80 ماده ميباشد، به استناد مواد 85 و 91 قانون کار در جلسه مورخ 30/11/1387 شورايعالي حفاظت فني مورد تدوين و در تاريخ 1/5/1388 به تصويب وزير کار و اموراجتماعي رسيده است.
آئيننامه مـذکور جايگزين آئـيننامه و مقررات حفاظتي ماشينهاي افزار مصوب 20/8/1347 شوراي عالي حفاظت فني ميباشد.
منبع : http://alaeynezhad.persianblog.ir/post/187